دامنه نوسان قیمت در بازار بورس

دامنه نوسان در بورس چیست؟!

دامنه نوسان در بورس به معنی بیشترین تغییرات مجاز قیمت در طول یک روز می باشد یا به عبارت دیگر به معنی قیمت مجاز برای معاملات سهام در طول روز است.

دامنه نوسان در بازار های بورس ایران به دلیل کمبود آگاهی های مالی و آشفتگی های قیمت و حساسیت بازار به شایعات و هیجانات ایجاد شده تا از ضرر و زیان سهام داران خرد و افراد مبتدی و کم تجربه جلوگیری شود. دامنه نوسان در بازار های جهانی مانند فارکس وجود ندارد.

در حال حاضر دامنه نوسانات شرکت های پذیرفته شده در بورس و بازار الف فرابورس مثبت یا منفی ۵% نسبت به قیمت پایانی روز قبل هر سهام می باشد. یعنی اگر قیمت پایانی سهامی امروز ۱۰۰۰ تومان باشد قیمت مجاز برای معاملات فردای این سهم در بازه ۹۵۰ تا ۱۰۵۰ تومان می باشد.

دامنه نوسان در بازار ب شرکت فرابورس ۱۰ % و در بازار ج فرابورس دامنه نوسان آزاد می باشد یعنی محدودیتی برای معاملات وجود ندارد.

دامنه نوسانات حق تقدم هر سهام ۲ برابر دامنه نوسان سهام عادی آن می باشد. پس دامنه نوسانات حق تقدم شرکت های بورسی و بازار الف فرابورس مثبت و منفی ۱۰% و شرکت های بازار ب مثبت و منفی ۲۰% می باشد.

دامنه نوسان باعث کاهش ریسک و نوسانات دامنه نوسان قیمت در بازار بورس هیجانی قیمت در بازار می شود و برای افراد تازه کار در بورس بسیار مفید است و سطح اطمینانی برای افرادی که می خواهند شروع به سرمایه گذاری در بورس کنند فراهم می سازد چون این دامنه نوسان باعث می شود تا قیمت تنها در یک بازه معین تغییر کند و اگر شخصی با کاهش قیمت سهام مواجه شد دچار زیان های سنگینی نشود.

برای مثال در تصویر بالا که مربوط به سهم پست بانک ایران می باشد شاهد سه قسمت هستین که با کادر قرمز مشخص شده اتد. کادر شماره ۱ بیانگر بازه معامله سهم در طول روز می باشد. همانطور که مشاهده میکنید قیمت ۳۱۲۴ حداکث قیمت فروش سهم برای این روز معاملاتی می باشد که نسبت به قیمت پایانی روز قبل ۵ درصد بیشتر است.

زمانی که تقاضا برای سهم بالا می رود و به خاطر دامنه نوسان فروشنده نمی تواند قیمتی بیشتر از دامنه نوسان برای فروش تعیین کند سهم به سمت تشکیل صف خرید می رود. در کادر شماره ۳ صف خرید برای سهم وپست را مشاهده میکنید.

و در کادر ۲نیز بازه قیمتی برای سهم وپست و درصد رشد یا زیان را مشاهده میکنید. در این کادر شما شاهد قیمت پایانی و قیمت آخرین معامله نیز هستید.

پیشنهاد می دهیم این مطلب را نیز بخوانید: نحوه سرمایه گذاری در بورس

چه زمانی سهم دامنه نوسان ندارد ؟

اول: بعد از مجمع عادی سالانه برای تقسیم سود سهم دامنه نوسان ندارد و می تواند بیش از دامنه رشد یا کاهش داشته باشد.

دوم: بعد از برگزاری مجمع فوق العاده برای افزایش یا کاهش سرمایه نیز نماد سهم بدون دامنه نوسان بازگشایی می شود.

سوم: زمانی که شرکت دامنه نوسان قیمت در بازار بورس سود هر سهم یا EPS خود را بیش از ۲۰ درصد تعدیل مثبت یا منفی دهد نیز سهم بدون دامنه نوسان خواهد بود.

چهارم : بازار ج که هیچ وقت دامنه نوسان ندارد و می تواند هر مقداری بالا یا پایین برود. ( لطفا بدون اطلاعات کافی هیچ وقت در بازار ج سرمایه گذاری نکنید! )

تغییر و دامنه نوسان قیمت در بازار بورس افزایش تدریجی دامنه نوسان قطعی است

به گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل بورس اوراق بهادار تهران، دکتر دهقان دهنوی در گفتگو با خبرنگار اقتصادی ایرنا به نظرات مطرح‌شده در زمینه افزایش دامنه نوسان اشاره کرد و افزود: بنده همیشه و حتی قبل از اینکه وارد سازمان بورس شوم، اعلام کرده‌ام بیشتر از همه افرادی که معتقد به افزایش دامنه نوسان هستند، به این موضوع اعتقاد دارم.
وی اظهار داشت: سال گذشته تصمیمی برای ایجاد محدودیت در دامنه نوسان اتخاذ گردید و همان زمان اعلام شد که این اقدام موقتی است و بعد از عبور از شرایط خاص بازار، دامنه نوسان به حالت عادی یا دامنه بزرگتر باز خواهد گشت.دکتر دهقان دهنوی خاطرنشان کرد: برنامه این بود که مسیر تغییر دامنه نوسان از منفی دو و مثبت ۶ درصد به‌صورت تدریجی برای باز کردن دامنه نوسان ادامه یابد. برای اجرایی شدن این اقدام باید به‌صورت تدریجی ارقام کوچک مانند نیم درصد به دامنه نوسان اضافه می‌شد و اگر این مسیر ادامه پیدا می‌کرد اکنون دامنه نوسان به مثبت و منفی ۵/۵ یا ۶ درصد رسیده بود.رئیس سازمان بورس با بیان اینکه وقفه‌ای در راستای اجرایی شدن این تصمیم ایجاد شد، گفت: از مرکز پژوهش سازمان بورس درخواست کردیم در خصوص تغییر دامنه نوسان، تحقیقاتی را به‌صورت بنیادی انجام دهد و در نهایت بر اساس مطالعات و بررسی‌های صورت‌گرفته، یک طرح کامل در این زمینه ارائه شود تا تضمین‌کننده بهترین حالت در خصوص دامنه نوسان و به نفع بازار باشد.وی افزود: قاعدتاً این مطالعه باید جوابگوی سؤالاتی مانند این باشد که آیا با افزایش دامنه نوسان به مثبت و منفی ۱۰ درصد یا ۱۵ درصد، زمینه ‌ایجاد تعادل در معاملات بازار و ارتقای عملکرد و کارایی بازار فراهم می‌شود یا خیر.دکتر دهقان دهنوی با تأکید بر اینکه در این زمینه باید برنامه‌ریزی‌های درستی صورت بگیرد تا شاهد تأثیر منفی آن بر معاملات بازار نباشیم، گفت: با تکمیل آن طرح، یک نقشه راه و هدف مطلوب در این خصوص در اختیار خواهیم داشت. قاعدتاً برای رسیدن به آن نقطه و نیز جلوگیری از ایجاد شوک در معاملات بازار باید دامنه نوسان به‌صورت تدریجی تغییر پیدا کند.
رئیس سازمان بورس با بیان اینکه در این نقشه راه به‌عنوان مثال ممکن است به‌صورت ماهانه نیم یا یک درصد دامنه نوسان را تغییر دهیم، گفت: اول باید اجازه بدهیم این مطالعه و مدل کامل شود و به‌اندازه کافی در معرض ارزیابی و نقد صاحب‌نظران قرار بگیرد. بعد از آن هم ممکن است این اقدام نیازمند ایجاد برخی تغییرات در سامانه معاملات باشد که باید برنامه‌ریزی‌های لازم در این زمینه صورت گیرد تا بتوانیم ظرف ۶ ماه یا یک سال تغییرات مدنظر را روی دامنه نوسان اجرایی کنیم و به هدف مشخص‌شده برسیم.وی در پایان اعلام کرد: به‌طور حتم دامنه نوسان با تغییر همراه می‌شود و معاملات بورس روی دامنه نوسان کنونی مثبت و منفی پنج درصد متوقف نخواهد ماند.به گزارش ایرنا، با شتاب گرفتن روند نزولی شاخص بورس، تصمیمات مهمی از سوی مسئولان بازار سرمایه برای کاهش نوسان‌های ایجادشده در بازار، کاهش ترس سهامداران از تداوم روند نزولی بازار و جبران ضرر و زیان‌های سهامداران اعمال شد که در این راستا، تغییر دامنه نوسان بورس از منفی و مثبت ۵ درصد به مثبت ۶ و منفی ۲ درصد، تأثیرگذارترین تصمیمی بود که در میان مصوبه‌های شورای عالی بورس قرار داشت.
به‌دنبال تصمیمات جدید اتخاذشده، در جلسه هجدهم بهمن‌ماه ۱۳۹۹ شورای عالی بورس مقرر شد از بیست و پنجم بهمن‌ماه، دامنه نوسان خرید و فروش سهام از مثبت و منفی ۵ درصد به منفی ۲ تا مثبت ۶ درصد تغییر کند.
با اجرای این مصوبه‌ در بازار، اکثر کارشناسان اظهارنظرهای مختلفی را نسبت به آن مطرح و بارها اعلام کردند بازار برای آنکه بتواند هر‌چه زودتر به تعادل برسد باید اقدام به حذف یا افزایش دامنه نوسان کند تا مدت زمان اصلاح شاخص بورس کوتاه‌تر شود.بعد از مطرح شدن چنین نظراتی از سوی فعالان بازار، گمانه‌زنی‌هایی در مورد تغییر دوباره دامنه نوسان قیمت به مثبت و منفی ۶ درصد شنیده شد که این امر منجر به ترس سهامداران و ایجاد شتاب در روند نزولی شاخص‌های بازار شد؛ این در حالی است که این اقدام به مرحله اجرا نرسید و خبر موثقی از آن در بازار منعکس نشد.ترس سهامداران از زیان‌های احتمالی و تشدید هیجان برای خروج از بازار باعث شد اعضای هیئت مدیره سازمان بورس اقدام به تغییر دوباره دامنه نوسان از منفی ۲ تا مثبت ۶ درصد به منفی ۳ تا مثبت ۶ درصد کنند. بر اساس وعده داده‌شده، دامنه نوسان از روز یکم اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۰ تغییر کرد و مطابق مصوبه هیئت مدیره سازمان بورس، دامنه نوسان قیمت سهام در کلیه نمادهای معاملاتی در بورس تهران و بازارهای اول و دوم فرابورس به مثبت ۶ و منفی ۳ درصد تغییر کرد.پس از آن، با تصمیم جدید سازمان بورس و طبق مصوبه شورای عالی بورس مبنی بر لغو دامنه نوسان نامتقارن و عادی شدن معاملات سهام شرکت‌های بورسی و فرابورسی بعد از چهار ماه، از روز بیست و پنجم اردیبهشت‌ماه دامنه نوسان قیمت کلیه نمادهای دو بازار معاملات بورس تهران و بازارهای اول و دوم فرابورس به مثبت و منفی ۵ درصد و دامنه نوسان قیمت صندوق‌های قابل‌معامله به مثبت و منفی ۱۰ درصد تغییر پیدا کرد.

دامنه نوسان قیمت در بازار بورس

این روزها بورس در هر نقطه‌ای از دنیا و در هر کشوری به دامنه نوسان قیمت در بازار بورس یک بازار رقابتی بزرگ و کامل تبدیل‌شده است و این امر حاصل افزایش تعداد خریداران و فروشندگان سهام در این بازار است. بازار بورس دارای مزایای متعددی است که امر سرمایه‌گذاری در آن را برای هر شخص جذاب‌تر می‌کند. مزیت‌هایی نظیر در دسترس بودن آن، نقدینگی آن نسبت به بازارهای دیگر، شفاف بودن و قانون‌مند بودن و …

با توجه به این تفاسیر، یکی از وظایف مهم و خطیر نهاد ناظر بازار سرمایه، نظارت و کنترل نوسان‌های زیاد در بازار است که این نوسان و قیمت‌ها نیز توسط افراد فعال بازار و بر اساس میزان عرضه و تقاضا مشخص می‌گردد. در این مقاله می‌خواهیم به دامنه نوسان قیمت سهام در بازار بورس بپردازیم.

دامنه نوسان قیمت سهام چیست؟

مردم امروزه به‌منظور سرمایه‌گذاری، می‌توانند از بین بازارهای سرمایه‌گذاری مختلف، یکی از آن‌ها را انتخاب کرده و سرمایه خود را در آن بازار تزریق کنند. یکی از این بازارهای سرمایه‌گذاری، بازارهای مالی است. در بازارهای مالی به‌خصوص بازار بورس به دلیل وجود برخی پیچیدگی‌ها و ریسک‌پذیر بودن آن، باید توسط نهاد نظارتی بازار سرمایه یکسری محدودیت‌هایی در نظر گرفته شود. یکی از این محدودیت‌ها در حوزه دامنه نوسان قیمت سهم است. دامنه نوسان عاملی است که از ابتدای شروع فعالیت بازار بورس و معاملات سهام، بر روی قیمت سهم تعریف شده است. دامنه نوسان در تمامی بورس‌های جهان تعریف شده که به‌منظور کنترل نوسانات موجود وجود دارد.

در بازارهای بورس به‌منظور جلوگیری از تقابل عرضه و تقاضا، قوانین و مقرراتی وجود دارد. در همین راستا دامنه مجاز نوسان، توقف معاملاتی و دیگر روش‌ها ازاین‌دست قوانین به‌حساب می‌آیند. دامنه مجاز نوسان سهام به‌عنوان یکی از قوانین و اصول مهم در این بازار است که در جهت کنترل نوسان قیمت سهم و برای کاهش تلاطم بازار و جلوگیری از تصمیمات هیجانی سهام‌داران در نظر گرفته‌شده است. هر سهم در هرروز کاری دارای یک‌میزان دامنه مجاز نوسان سقف و کف قیمتی است که می‌تواند داشته باشد و بدیهی است که قیمت سهم فقط در بازه تعریف‌شده می‌تواند نوسان داشته باشد.
طبق آیین‌نامه معاملات در شرکت بورس تهران، دامنه نوسان قیمت، پایین‌ترین تا بالاترین قیمتی است که در آن دامنه طی یک یا چند جلسه رسمی معاملات بورس، قیمت می‌تواند نوسان کند.

مزایای دامنه نوسان

• یکی از عوامل مهم به‌منظور جلوگیری در دست‌کاری قیمت‌ها در بازار بورس، دامنه نوسان بوده که اجازه تغییر قیمت در هر زمان به‌صورت دلخواه به سهامداران بزرگ را نمی‌دهد.
• کشف قیمت واقعی سهام نیز با استفاده از دامنه نوسان امکان‌پذیر است. درواقع زمانی که قیمت سهام به این حدود نزدیک شود، معاملات توسط نهاد نظارتی متوقف می‌شود تا به سهامداران فرصتی داده شود که درباره قیمت سهم مدنظر و ارزش واقعی آن بررسی و تفکرات لازم را به عمل‌آورند که در آینده نزدیک، سهم دچار هیجانات قیمتی نشود.
• یکی از عوامل مهم درزمینهٔ کاهش تلاطم‌های موجود در بازار بورس، دامنه مجاز نوسان است. دامنه مجاز نوسان، تغییرات قیمتی سهام را محدود کرده و از این طریق از به وجود آمدن تغییرات ناگهانی جلوگیری می‌کند.

معایب دامنه نوسان

تا اینجای مقاله با مفهوم دامنه نوسان و مزیت‌های آن در بازار بورس آشنا شدیم. حال توجه داشته باشید که باوجود این مزیت‌ها، دامنه نوسان دارای برخی معایب نیز است که در ادامه این مطلب به آن می‌پردازیم.

• معمولاً به دلیل توقف قیمت یک سهم در روز، امکان انتقال تلاطم اضافی به‌روزهای آتی وجود دارد. پس در نظر داشته باشید که با توجه به اینکه دامنه نوسان مانع آزاد شدن قیمت سهم می‌شود، همین امر باعث می‌شود که قیمت به محدوده‌های خاصی تمایل داشته باشد.
• تجربیات و تحقیقات به‌عمل‌آمده در این حوزه اثبات می‌کند که عامل دامنه نوسان سهم در بازار بورس، باعث تأخیر در کشف قیمت سهم می‌شود؛ زیرا باوجودآن، قیمت‌ها نمی‌توانند در همان روز نسبت به اطلاعات منتشرشده واکنش مناسب نشان دهند. به همین جهت ممکن است که قیمت روز سهم، قیمت واقعی آن نباشد.

بررسی استثنائات دامنه نوسان

فرآیند دامنه مجاز نوسان در بازار بورس به‌صورت روزانه وجود دارد. بر اساس مقررات و چارچوب‌های تعریف‌شده در بازار سرمایه، در برخی از روزهای خاص به دلیل رخ دادن بعضی از رویدادهای مهم برای شرکت، قانون دامنه مجاز نوسان برداشته شده و سهم می‌تواند بدون نوسان قیمت در بازار معامله شود. سه روز خاص و حائز اهمیت وجود دارد که در ادامه این بخش به آن‌ها می‌پردازیم:
• بازگشایی سهام بعد از مجمع عمومی عادی سالانه برای تقسیم سود.
• بازگشایی سهام پس از مجمع فوق‌العاده به‌منظور کاهش یا افزایش سرمایه.
• بازگشایی سهام پس از اعلام افزایش یا کاهش سود هر سهم یا همان eps به‌شرط آنکه از ۲۰ درصد بیشتر باشد.

حجم‌مبنا چیست؟

به حداقل تعداد سهام یک شرکت که باید در طول روز معامله‌شده تا قیمت سهم قابلیت افزایش یا دامنه نوسان قیمت در بازار بورس کاهش بر اساس سقف دامنه نوسان را داشته باشد، حجم‌مبنا گفته می‌شود. یکی از اهداف حجم‌مبنا این است که سرمایه‌گذاران اطمینان داشته باشند که نوسانات قیمت سهام درنتیجه خریدوفروش تعداد مشخصی از سهام، واقعی است؛ زیرا در غیرازاین حالت معامله حتی چند سهم هم می‌تواند در قیمت سهم تأثیرگذار بوده و باعث این شود که قیمت‌های غیرواقعی در سهم به وجود بیاید.

دو پارامتر قیمت و تعداد سهام منتشرشده هر شرکت، از عوامل تعیین حجم‌مبنا برای شرکت‌های بورسی است. در همین جهت با افزایش قیمت سهم، حجم‌مبنا نیز کاهش می‌یابد. توجه داشته باشید که اگر تعداد سهم معامله‌شده یک شرکت در طول روز، کمتر از حجم‌مبنا باشد، به همان نسبت باید انتظار داشت که درصد نوسان قیمت آن سهم نیز کاهش خواهد یافت.

دامنه نوسان بازار بورس تهران

محدودیت اعمال‌شده بر قیمت سهام در بازار بورس و اوراق بهادار تهران، مثبت و منفی ۵ درصد نسبت به قیمت پایانی روز قبل سهام مدنظر است. در نظر داشته باشید که برای حق تقدم سهام ۲ برابر دامنه نوسان عادی سهام است، لذا برای حق تقدم سهام شرکت‌های بورسی این دامنه در محدوده مثبت ۱۰ درصد تا منی ۱۰ درصد است.

دامنه نوسان بازار فرابورس

دامنه مجاز نوسان برای شرکت‌های پذیرفته‌شده در بازار فرابورس همانند بازار بورس است؛ اما دامنه نوسان بازار پایه فرابورس با سایر محدودیت‌های نوسان قیمتی متفاوت است که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

دامنه نوسان بازار پایه

دامنه نوسان قیمت سهام در بازار پایه نسبت به دامنه نوسان تعریف‌شده در بازارهای بورس و فرابورس متفاوت است. به‌منظور اعمال شفافیت بیشتر در اطلاعات در سال ۱۳۹۸ تغییراتی در قوانین بازار پایه اتخاذ شد که به دنبال آن، شرکت‌های درج‌شده در بازار پایه فرابورس بر اساس شرایط پذیرش، در سه تابلوی پایه زرد، پایه نارنجی و پایه قرمز قرار گرفتند که طبیعتاً دامنه نوسان برای هرکدام متفاوت است.

• در روزهای معاملاتی هفته دامنه نوسان در تابلوی زرد ۳ درصد، تابلوی نارنجی ۲ درصد و تابلوی قرمز ۱ درصد است.

سخن آخر

در این مقاله به‌صورت کامل متوجه شدیم که در بسیاری از بورس‌های جهان، از دامنه نوسان به‌منظور جلوگیری از نوسان شدید و سقوط قیمت سهام استفاده می‌شود. همچنین در بورس تهران نیز این امر از سال ۱۳۸۷ به‌منظور اعمال محدودیت بر نوسان قیمت‌ها استفاده شده است. زمانی که بازار بورس در شرایط بحرانی یا سقوط به سر می‌برد، اکثر سرمایه‌گذاران به‌خصوص دامنه نوسان قیمت در بازار بورس سرمایه‌گذاران خرد، دچار تصمیمات هیجانی شده و تصمیمات عجولانه و غیرمنطقی در این حوزه می‌گیرند. درنتیجه این اعمال محدودیت دامنه نوسان قیمت سهام است که منجر به کنترل بهتر نوسان‌ها شده و باعث ثبات بیشتر بازار می‌گردد.

بررسی مزایا و معایب دامنه نوسان قیمت در بورس تهران

دامنة نوسان قیمت، سال‌هاست که به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین روش‌ها برای کاهش تلاطمات قیمت سهام در بورس تهران استفاده می‌شود. دامنة نوسان‌قیمت از سال ۷۸ به‌منظور کنترل نوسانات شدید بازار اعمال شد و در طی سال‌های بعدازآن، در مقاطع مختلف با شدت و ضعف متفاوتی همراه بوده است. به‌عنوان‌مثال، در سال ۸۱ شرکت‌های با نسبت قیمت به عایدی (P/E) بیشتر از ۱۰، دامنة نوسان یک‌درصدی داشتند، درحالی‌که شرکت‌های با P/E بین ۵/۷ تا ۱۰ دامنة نوسان ۵/۲درصدی و شرکت‌های با P/E کمتر از ۵/۷ دامنة نوسان ۵ درصدی را تجربه کردند. بعدها در سال ۸۴، بنا بر مصوبة سازمان، دامنة نوسان کلیه سهم‌ها ۵% تعیین شد اما اواخر همان سال و با تغییر مدیریت سازمان، این دامنه دامنه نوسان قیمت در بازار بورس به ۲% کاهش یافت. سه سال بعد، یعنی سال ۸۷، دامنه نوسان به ۳% و در سال ۸۸ به ۵/۳% افزایش یافت. نهایتاً در تیرماه ۸۹، دامنة نوسان به مقدار فعلی یعنی ۴% افزایش یافت. به‌علاوه، در بازار فرا بورس نیز دامنة نوسان قیمت ۵% است. با توجه به این‌که دامنة نوسان قیمت و صف‌نشینی، به‌عنوان یکی از پیامدهای اصلی آن، همواره از بحث‌برانگیزترین موضوعات بورس تهران بوده است، لازم است بررسی دقیقی از میزان اثربخشی این سیاست و مزایا و معایب آن انجام شود.

دامنة نوسان قیمت، سال‌هاست که به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین روش‌ها برای کاهش تلاطمات قیمت سهام در بورس تهران استفاده می‌شود. دامنة نوسان‌قیمت از سال ۷۸ به‌منظور کنترل نوسانات شدید بازار اعمال شد و در طی سال‌های بعدازآن، در مقاطع مختلف با شدت و ضعف متفاوتی همراه بوده است. به‌عنوان‌مثال، در سال ۸۱ شرکت‌های با نسبت قیمت به عایدی (P/E) بیشتر از ۱۰، دامنة نوسان یک‌درصدی داشتند، درحالی‌که شرکت‌های با P/E بین ۵/۷ تا ۱۰ دامنة نوسان ۵/۲درصدی و شرکت‌های با P/E کمتر از ۵/۷ دامنة نوسان ۵ درصدی را تجربه کردند. بعدها در سال ۸۴، بنا بر مصوبة سازمان، دامنة نوسان کلیه سهم‌ها ۵% تعیین شد اما اواخر همان سال و با تغییر مدیریت سازمان، این دامنه به ۲% کاهش یافت. سه سال بعد، یعنی سال ۸۷، دامنه نوسان به ۳% و در سال ۸۸ به ۵/۳% افزایش یافت. نهایتاً در تیرماه ۸۹، دامنة نوسان به مقدار فعلی یعنی ۴% افزایش یافت. به‌علاوه، در بازار فرا بورس نیز دامنة نوسان قیمت ۵% است. پیوست ۱ تغییرات دامنة نوسان در بورس تهران را در طی سال‌های گذشته نشان می‌دهد.

با توجه به این‌که دامنة نوسان قیمت و صف‌نشینی، به‌عنوان یکی از پیامدهای اصلی آن، همواره از بحث‌برانگیزترین موضوعات بورس تهران بوده است، لازم است بررسی دقیقی از میزان اثربخشی این سیاست و مزایا و معایب آن انجام شود. در وهلة اول ذکر این نکته ضروری است که دامنة نوسان یکی از پدیده‌های رایج در بورس‌های جهان، حتی در برخی بورس‌های توسعه‌یافته است. به‌طوری‌که از میان ۵۸ بورس بزرگ دنیا در ۳۸ بورس دامنه نوسان قیمت روزانه اعمال می‌شود . نگاهی گذرا به نحوة اعمال دامنة نوسان در بورس‌های مختلف حاوی حداقل دو نکته است: اولاً بین اعمال محدودیت نوسان قیمت و میزان توسعه‌یافتگی بازارها رابطة معکوس وجود دارد، به‌گونه‌ای که در اکثر موارد، هرچه میزان توسعه‌یافتگی یک بازار بیشتر باشد، محدودیت‌های کمتری در آن وجود دارد. ثانیاً، بورس تهران شدیدترین محدودیت نوسان قیمت، حتی در مقایسه با بورس‌های توسعه‌نیافته رادار است. پیوست ۲ نمونه‌هایی از دامنة نوسان قیمت را برای بورس‌های مخنلف نشان می‌دهد.

برای بررسی میزان محدودکنندگی دامنة نوسان قیمت در بورس تهران، کلیه شرکت‌های بورسی و فرا بورسی در سال ۹۲ موردبررسی قرارگرفته‌اند. همان‌طور که در پیوست ۳ ملاحظه می‌شود، در سال ۹۲ شرکت‌های بورسی به‌طور متوسـط در ۵۵% روزها صف خـرید یا فـروش را تجربه کرده‌اند. به‌عبارت‌دیگر، یک شرکت بورسی به‌طور متوسط در بیش از نیمی از روزهای سال دچار صف خرید یا فروش و درنتیجه عدم تعادل قیمت است. این میزان در بین شرکت‌های فرا بورسی کمتر بوده و ۳۴% است که با توجه به دامنة نوسان بزرگ‌تر (۵%) و عدم وجود حجم‌مبنا به‌عنوان یک عامل محدودکننده تغییرات قیمت مطابق انتظار است. نکتة جالب دیگر این‌که حداکثر روزهایی که یک سهم بورسی در سال ۹۲ دچار صف‌نشینی بوده است ۹۹% است! این شرکت (نماد خپویش) در طی سال ۹۲ تقریباً در تمامی روزهای سال دچار صف خرید یا فروش بوده است. مرور داده‌های پیوست ۳ و شدت اثرگذاری دامنة‌ نوسان قیمت بر بورس تهران، بار دیگر لزوم بررسی دقیق و علمی این موضوع را یادآوری می‌کند.

در حوزه مالی، مطالعات متعددی بر روی مزایا و معایب دامنة نوسان قیمت انجام‌شده است که هریک از آن‌ها دلایل موافق و مخالف متفاوتی را برای آن ذکر می‌کنند. موافقان، حداقل دو مزیت را برای اعمال دامنة نوسان بیان می‌کنند: اولاًً، محدودیت نوسان قیمت با کنترل کردن نوسانات قیمت‌ها، از مستولی شدن رفتار هیجانی و عکس‌العمل بیش‌ازحد به اخبار جلوگیری می‌کند؛ بنابراین، اگر بپذیریم که عد‌ة قابل‌توجهی از سرمایه‌گذاران، در مواقعی اسیر احساسات شده و ممکن است با رفتارهای غیرعقلانی خود، باعث زیان به خود و دیگران شوند، دامنة نوسان تا حدی از این پیامدها جلوگیری می‌کند . ثانیاً، دامنة نوسان قیمت تا حدی مانع دست‌کاری قیمت‌ها توسط بازیگران بازار می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که در بورس‌های کمتر توسعه‌یافته که نهادهای نظارتی دامنه نوسان قیمت در بازار بورس توانایی کمتری در برخورد با رفتارهای خلاف قانون دارند، محدودیت نوسان قیمت می‌تواند تا حدی از دست‌کاری قیمت‌ها جلوگیری کند. به‌عنوان‌مثال، مطالعه‌ای که در سال ۲۰۰۵ بر روی بورس پاکستان انجام‌شده است نشان می‌دهد نزدیک به نیمی از سود کارگزاری‌ها در این بورس از طریق دست‌کاری قیمت‌ها به دست می‌آید! به‌عبارت‌دیگر، کارگزاری‌ها با تبـانی با یکدیگر و خرید سهام شرکت‌های مختلف، باعث افزایش تصنعی قیمت‌ها می‌شوند و زمانی که سرمایه‌گذاران بی‌اطلاع، به امید افزایش قیمت بیشتر اقدام به خرید سهام می‌کنند، اصطلاحاً از آن سهم خارج می‌شوند و زیان سنگینی را به سایر سرمایه‌گذاران تحمیل می‌کنند. بدین ترتیب، موافقان محدودیت نوسان قیمت (و سایر عوامل کنترل‌کننده مانند حجم‌مبنا) کاهش امکان دست‌کاری قیمتی را از دلایل لزوم دامنة نوسان در بورس‌های توسعه‌نیافته می‌دانند .

در مقابل، نظریات مختلفی نیز در مخالفت با دامنة نوسان قیمت ذکرشده است که می‌توان آن‌ها را به چهار گروه تقسیم کرد:

اولاً، برخی بر این اعتقادند که وجود دامنه نوسان منجر به ناکارایی بورس می‌شود. به این معنا که وقتی ارزش ذاتی سهم به دلیل انتشار اخبار و تغیـیر عوامل اقتـصادی کاهش یا افزایش می‌یابد، لازم است قیمت سهم نیز متناسب با آن تغییر یابد و هرچه این دو، یعنی ارزش ذاتی و قیمت سهم به یکدیگر نزدیک‌تر باشند، بازار کاراتر خواهد بود و شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران تصمیمات دقیق‌تری را با توجه به قیمت‌های دامنه نوسان قیمت در بازار بورس عادلانه سهام اتخاذ می‌کنند. به‌علاوه، هرچه میزان کارایی بازارها کاهش یابد و چنین ریسک‌هایی افزایـش یابد، سرمایه‌گذاران رغبت کمتری برای تحلیل و سرمایه‌گذاری در آن بازار خواهند داشت و بازده بالاتری را از سهام طلب خواهند کرد که نهایتاً منجر به افزایش هزینه تأمین مالی شرکت‌ها از طریق بورس می‌شود. بر اساس این استدلال، وجود نوسان قیمت عاملی است که از همگرا شدن سریع قیمت و ارزش ذاتی سهم جلوگیری می‌کند. به‌عنوان‌مثال، مطالعه انجام‌شده در بورس توکیو-ژاپن نشان می‌دهد که دامنة نوسان مانع رسیدن سهام به قیمت‌های تعادلی شده است نوسانات قیمت به‌روزهای بعد منتقل می‌شود.

ثانیاً، دامنه نوسان و کنترل‌های قیمتی، با دامن زدن به هیجانات سرمایه‌گذاران و جلب‌توجه آن‌ها نوسانات بازار و رفتار هیجانی آن‌ها را افزایش می‌دهد. به‌عبارت‌دیگر، صرف تشکیل صف خرید یا فروش برای سهم، سرمایه‌گذاران را هیجان‌زده کرده و انگیزه زیادی برای صف‌نشینی بدون تحلیل و نهایتاً افزایش نوسانات بازار ایجاد می‌کند. این نوسانات منجر به کاهش یا افزایش بیش‌ازحد قیمت در روزهای آتی می‌شود و قیمت از ارزش ذاتی بیشتر یا کمتر می‌شود که طبعاً مطلوب نیست. برخـی مطالعـات نشـان می‌دهند، زمانی که پس از چند روز تشکیل صف، قیمت افزایش یا کاهش زیادی پیدا می‌کند، بخش زیادی از این افزایش و کاهش در روزهای بعد روند معکوس به خود می‌گیرد که نشان می‌دهد تشکیل صف منجر به تشدید رفتار هیجانی سهام‌داران شده است.

ثالثاً، دامنة نوسان قیمت دارای اثری موسوم به اثر آهن‌ربایی است. به این معنا که برخی مطالعات با بررسی جزئیات معاملات نشان داده‌اند به‌محض آن‌که قیمت یک سهم به نزدیکی دامنة نوسان می‌رسد، گویی نیرویی آن را به سمت دامنة نوسان جذب می‌کند. عاملی که منجر به ایجاد اثر آهن‌ربایی می‌شـود دامنه نوسان قیمت در بازار بورس این است که بـرای سرمایه‌گـذاران، نقد شوندگی یا به عبارت بهتر، امکان خریدوفروش فوری سهام پدیده‌ای ارزشمند است. حال، زمانی که فاصله قیمت سهم تا دامنة نوسان کاهش می‌یابد و مثلاً قیمت سهم تا ۵/۳% کاهـش‌یافته اسـت، احتمال این‌که سـرمایه‌گـذاران (به دلیل تشکیل قریب‌الوقوع صف فروش) نتوانند بعداً آن سهم را بفروشند افزایش می‌یابد. ترس از این عدم امکان خرید، سرمایه‌گذاران را ترغیب می‌کند که با شتاب هرچه بیشتر اقدام به فروش کنند که نتیجة آن کاهش هرچه بیشتر قیمت و هجوم بیشتر سرمایه‌گذاران و نهایتاً رسیدن به دامنة نوسان و تشکیل صف فروش است. مطالعات انجام‌شده بر روی بورس‌های تایوان وجود اثر آهن‌ربایی در این بازارها را تأیید نموده و در مقابل، مطالعه انجام‌شده در بورس اسپانیا وجود این اثر را تأیید نمی‌کند.

رابعاً، هر سرمایه‌گذار برای خرید یا فروش سهام نیازمند بررسی و تحلیل ارزش ذاتی سهم است. با توجه به تنوع بسیار زیاد سهام موجود در بازارها و محدودیت قدرت توجه و توان فکری انسان، معمولاً افراد سعی می‌کنند به ‌روش‌های مختلف دایرة سهام موردبررسی خود برای سرمایه‌گذاری را کوچک‌تر کنند. به‌عنوان‌مثال، در یک یا چند صنعت خاص تمرکز کنند و یا سهامی که اخیراً راجع به آن مطلب و تحلیلی را مطالـعه کرده‌انـد موردتوجه قرار دهند. مطالعـات نشان می‌دهد یکی از روش‌هایی که سرمایه‌گذاران برای محدود کردن توجه خود به تعداد اندکی سهام استفاده می‌کنند، مشاهده تشکیل صف خریدوفروش توسط دیگران، هرچند به دلایلی غیر از دلایل بنیادی است. به‌عبارت‌دیگر، سرمایه‌گذار تشکیل صف را به‌عنوان علامت یا سیگنالی تلقی می‌کند که دیگران احتمالاً به دلیل تحلیل دقیق‌تر تصمیم به صف‌نشینی کرده‌اند و به همین دلیل، با محدود کردن توجه وی، انگیزه تحلیل‌گری کاهش‌یافته و سرمایه‌گذاران را تابع رفتار توده‌وار بازار می‌کند. به‌عنوان‌مثال، مطالعه انجام‌شده بر روی بازار چین نشان می‌دهد وجود دامنة نوسان قیمت، منجر به جلب‌توجه و تهییج سهام‌داران خرد و تلاش آن‌ها برای خرید سهم می‌شود که نهایتاً زیان قابل‌توجهی را به آن‌ها وارد می‌کند

همان‌طور که گفته شد، مطالعات تجربی و تئوریک متعددی بر روی هریک از مزایا و معایب دامنة نوسان قیمت انجام‌شده است که نتایج مختلفی به بار آورده است. آنچه مسلم است این است که بورس تهران نیز با توجه به ویژگی‌های خاص خود ممکن است تحت تأثیر یک یا چند عامل ذکرشده در بالا باشد و شایسته است با انجام مطالعات علمی و دقیق، تصویر کامل‌تری از مزایا و معایب دامنه نوسان در بورس تهران به دست آید. علیرغم وجود مقالات مختلف در زمینة محدودیت نوسان قیمت، این مطالعات اولاً نتایج ضدونقیضی را به همراه داشته‌اند و ثانیاً، بعضاً ازنظر روش‌شناسی دارای ایرادات جدی هستند.

در حالت ایدئال، برای بررسی دقیق تأثیر دامنة نوسان بایستی تعدادی از شرکت‌های حاضر در بورس تهران را به‌صورت کاملاً تصادفی انتخاب کرده و دامنه نوسان را بر روی آن‌ها اعمال نمود و در مقابل، سایر شرکت‌ها بدون وجود دامنة نوسان مورد معامله قرار گیرند. مقایسه میزان نوسانات قیمت این دو گروه می‌تواند تا حد زیادی میزان اثربخشی دامنه نوسان را نشان دهد. با توجه به عدم امکان ایجاد چنین شرایط آزمایشگاهی، از روش زیر به‌عنوان روشی که تا حد امکان نزدیـک به شـرایط ایدئال مذکور است اسـتفاده کرده‌ایم : در بازار فرا بورس، دامنة نوسان سهام ۵% و در بازار بورس ۴% است. اگر ۲ سهم از جهات مختلف کاملاً شبیه به یکدیگر بوده و یکی در بورس و دیگری در فرا‌ بورس مورد معامله قرار گیرد، درصورتی‌که دامنة نوسان یک عامل کنترل‌کنندة نوسانات قیمت باشد، بایستی سهم بورسی نوسانات کمتری را تجربه نماید. برای نیل به این هدف، شرکت‌های فرا بورسی که در سال ۹۲ در این بازار مورد معامله قرارگرفته‌اند (شامل ۴۰ شرکت) را انتخاب کرده و به ازای هر شرکت فرا بورسی، یک شرکت بورسی که در همان صنعت فعالیت داشته و ازنظر اندازه (ارزش بازار) کمترین اختلاف را با شرکت مذکور دارد انتخاب کرده‌ایم. به‌عبارت‌دیگر، ۴۰ شرکت فرا بورسی و متناظر با آن ۴۰ شرکت بورسی، موردمطالعه قرارگرفته‌اند. بررسی آماری میزان نوسانات این دو گروه که از طریق محاسبه واریانس بازده روزانه این شرکت‌ها به‌دست‌آمده است نشان می‌دهد هیچ تفاوت معناداری میان میزان نوسـان شرکت‌های بورسـی و فرا بورسی مشابه وجود ندارد. به‌عبارت‌دیگر، دامنة نوسان کوچک‌تر برای شرکت‌های بورسی منجر به کاهش نوسانات بازده این شرکت‌ها نشده است. نکته جالب‌توجه دیگر اینکه، این بررسی نه‌تنها عدم تأثیر دامنه نوسان شرکت‌های بورسی در کاهش نوسانات را نشان می‌دهد، بلکه شاهدی بر بی‌اثر بودن حجم‌مبنا به‌عنوان یک عامل کنترل‌کننده نوسانات نیز هست. به‌عبارت‌دیگر، شرکت‌های بورسی در مقایسه با شرکت‌های فرا بورسی علاوه بر دامنه نوسان کوچک‌تر دارای محدودیت حجم‌مبنا نیز هستند و در عین وجود این دو محدودیت، تفاوت معناداری ازنظر تلاطم قیمت با شرکت‌های فرا بورسی ندارند.

اگرچه بررسی جنبه‌های مختلف دامنة‌ نوسان نیازمند مطالعات مفصل‌تری است، اما بررسی اولیه انجام‌شده حاکی از آن است که دامنة نوسان قیمت لزوماً به کاهش نوسان سهام موجود در بورس تهران کمک نکرده است و می‌توان با بررسی‌های دقیق‌تر، زمینة کاهش یا حذف این محدودیت و بهبود کارایی بازار بدون افزایش تلاطمات قیمتی را فراهم نمود.

منتظر مرحله دوم افزایش دامنه نوسان باشیم

به نظر می‌رسد افزایش دامنه نوسان که سازمان بورس وعده‌های زیادی درمورد آن داده بود به همان یک درصدی که اعمال شد ختم نخواهد شد و .

به نظر می‌رسد افزایش دامنه نوسان که سازمان بورس وعده‌های زیادی درمورد آن داده بود به همان یک درصدی که اعمال شد ختم نخواهد شد و بورسی‌ها باید همچنان منتظر ادامه این اتفاق باشند.

به گزارش ایران جیب از ایسنا، دامنه مجاز نوسان قیمت یکی از مهم‌ترین قوانینی است که در بازارهای مالی به‌ عنوان عامل کنترلی در برابر نوسان‌های قیمت سهام و به ‌منظور کاهش نوسان بازار در اثر تصمیمات هیجانی استفاده می‌شود. دامنه مجاز نوسان، حدود قیمتی سقف و کفی است که هر سهم در هر روز کاری می‌تواند داشته باشد و قیمت تنها می‌تواند در این محدوده حرکت کند. در واقع این دامنه محدوده مجاز برای نوسان قیمت سهم است.

البته طیف طرفداران و منتقدان دامنه نوسان بسیار گسترده است، زیرا اینکه میزان دامنه نوسان چقدر باشد و اینکه اصلا باید در بازار سرمایه دامنه نوسان وجود داشته باشد یا خیر همواره محل بحث کارشناسان بوده است و بسیاری از صاحب نظران بازار سرمایه نیز بر این باورند که برای بهبود روند معاملات بورس باید به سمت افزایش دامنه نوسان و در نهایت حذف کامل آن حرکت کرد، زیرا روندهای هیجانی مثبت و منفی با وجود دامنه نوسان، باعث انحراف بیشتر معاملات بورس می‌شود.

بررسی تاریخچه دامنه نوسان در بازار سرمایه کشور نشان میدهد سال ۱۳۸۷ معاملات بسیار کم رونق، دامنه نوسان دو درصدی و رکود دوره دولت نهم باعث شده بود بسیاری از نمادها روزهای متمادی بدون معامله باشند. در همان سال دامنه نوسان به سه درصد افزایش پیدا کرد. به مرور در سال های بعد ابتدا به چهار درصد، در سال ۱۳۹۴ به پنج درصد رسید و از آن زمان دامنه نوسان به غیر از چند مقطع در دو سال گذشته، ثابت بوده است.

روزهای پر فراز و نشیب دامنه نوسان

درواقع دامنه نوسان در بازار سرمایه ایران طی دو سال گذشته و همراه با روزهای پرصعود و پرنزول بازار، روزهای پرنوسانی را از سر گذارنده است. به طوری که از ۲۵ بهمن‌ سال ۱۳۹۹ از مثبت و منفی پنج به مثبت شش و منفی دو تغییر کرد؛ تصمیمی که توسط شورای عالی بورس و با هدف تعادل‌بخشی به این بازار گرفته شد. البته عمر این تصمیم حدود سه ماه بود و دامنه نوسان از ابتدای اردیبهشت سال ۱۴۰۰ به مثبت شش و منفی سه افزایش یافت و در نهایت از ۲۵ اردیبهشت همان سال، دوباره دامنه نوسان قیمت همه شرکت های حاضر در بورس و فرابورس، متقارن و در محدوده مثبت و منفی پنج درصدی داد و ستد شد.

تحقق وعده افزایش دامنه نوسان

با روی کار امدن دولت جدید و پس از آنکه مجید عشقی عنوان دار ریاست سازمان بورس شد، اعلام کرد باز کردن دامنه نوسان در دستور کار این سازمان قرار دارد. وی همچنین در اخرین نشست خبری خود در سال گذشته نیز دوباره از اصلاح تدریجی دامنه نوسان از اوایل سال ۱۴۰۱ خبر داد و گفت: تغییر دامنه نوسان در برنامه سازمان بورس است، اما این موضوع نیازمند روشن شدن برخی ابهامات از جمله بودجه و ریسک‌های سیاسی است. پیش از این اعلام کرده بودم که اصلاح دامنه ابتدا از شرکت‌های بزرگ آغاز می‌شود و اکنون برنامه این است که از یک تاریخی به بعد اصلاح به صورت تدریجی و با یک درصد آغاز خواهد شد. این روند در مقاطع سه ماهه و با توجه به بازخورد بازار بازبینی خواهد شد.

در نهایت وعده عشقی به تحقق پیوسته و دامنه نوسان روزانه قیمت در بازار اول (تابلو اصلی و فرعی) بورس تهران از روز ۲۹ فروردین ماه، مثبت و منفی ۶ شد.

احتمال افزایش دامنه نوسان تا ۱۰ درصد

در این راستا و درحالی که حدود سه ماه از تغییر دامنه نوسان میگذرد، عشقی در آخرین اظهار نظر خود اعلام کرده است که درمورد دامنه نوسان طبق برنامه ای که از قبل اعلام شده بود عمل می شود. وی تاکید کرده بود که افزایش دامنه نوسان به تدریج صورت خواهد گرفت و مرحله دوم آن به زودی اعلام می شود.

بر این اساس پیش بینی می شود اگر این اتفاق رخ دهد میزان آن مانند مرحله نخست یک درصد خواهد بود و دامنه نوسان از ۶ به هفت تغییر خواهد کرد. این روند نیز ادامه خواهد داشت تا طبق وعده مسئولان بورسی دامنه نوسان به ۱۰ درصد برسد.