قرارداد سوآپ یا سواپ چیست؟

قرارداد سوآپ گازی سه‌جانبه؛ تیری با چند نشان

علی‌رغم تضعیف دیپلماسی انرژی در سال‌های گذشته، قرارداد سه جانبه ایران، ترکمنستان و آذربایجان را می‌توان گام محکمی در راستای تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه دانست.

به گزارش مشرق ، شب گذشته خبر انعقاد قراردادی به منظور سوآپ گاز به ظرفیت ۱.۵ تا ۲ میلیارد متر مکعب از ترکمنستان به آذربایجان از طریق ایران منتشر شد. این قرارداد مهم در حالی منتشر شد که مدت‌ها بود واردات گاز از ترکمنستان به دلیل اختلافات مالی و ارتباط با آذربایجان به دلیل اختلافات سیاسی کم‌رنگ شده بود.

در همین راستا شب گذشته جواد اوجی، وزیر نفت گفت: از دی‌ماه ۱۳۹۵ تعاملات گازی ایران با ترکمنستان قطع شده بود ولی با انعقاد این قرارداد گام رو به جلویی در مناسبات انرژی دو کشور برداشته شد».

اوجی درباره تأثیر انعقاد این قرارداد در پایداری شبکه گاز ایران عنوان کرد: «این قرارداد به تأمین سوخت زمستانی استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، گلستان و سمنان کمک می‌کند».

سوآپ چیست؟

سوآپ به معنای لغوی به معنای این است که دولت یا بخش خصوصی، نفت یا گاز را در یک مرز کشور قرارداد سوآپ یا سواپ چیست؟ از همسایگان دریافت می‌کنند و در مرز دیگر به افراد مورد نظر آنان تحویل می‌دهند. توجه شود که سوآپ با ترانزیت و انتقال گاز با خط لوله تفاوت دارد.

چرا این قرارداد مهم است؟

مهمترین جنبه اهمیت این قرارداد، صرف احیای رابطه با کشور ترکمنستان است. رابطه گازی ایران و ترکمنستان از سال ۷۵ با انعقاد یک قرارداد ۲۵ ساله شروع شد. واردات گاز از ترکمنستان به دلیل قیمت پایین گاز آن کشور نسبت به سایر کشورها به شدت به نفع ایران بود.

البته حدود سال ۸۶ ترکمنستان به ناگهان خواستار افزایش چندین برابری قیمت شد که با مخالفت مسئولین ایرانی این خواسته تعدیل شد. با این وجود تا سال ۹۲ رابطه ایران و ترکمنستان به شیوه حسنه‌ای پیش می‌رفت ولی در سال ۹۵ ترکمنستان صادرات گاز خود را به ایران به دلیل بدهی‌های انباشته شده قطع شد. علت این امر قرارداد سوآپ یا سواپ چیست؟ هم تغییر شیوه تسویه حساب با طرف ترکمن از حالت تهاتر به نقدی بود. پس از قطعی گاز ترکمنستان، رابطه دو کشور در سایر زمینه‌های تجاری هم رو به تیرگی رفت.

مسئولین دولت گذشته که خود را مدعی دانش دیپلماسی می‌دانستند و در رأس آن‌ها بیژن زنگنه، وزیر نفت سابق به جای سیاست ترمیم رابطه با این کشور همسایه، راه تعمیق اختلافات را در پیش گرفت. وی در گفته‌های همواره به بی‌نیاز بودن به گاز ترکمنستان و امتیاز ندادن به این کشور تأکید می‌کرد. سیاستی که در سال‌های گذشته آثار زیان‌بار آن در عدم تأمین گاز خانگی و صنایع مناطق شمالی نمایان شد.

هرچند هنوز شیوه تسویه حساب ایران و ترکمنستان به طور دقیق مشخص نشده ولی وزیر نفت اعلام کرده که به زودی اولین قسط بدهی‌های ایران پرداخت خواهد شد. با وجود چنین شرایطی، احیای رابطه این دو کشور با انعقاد چنین قرارداد محکمی دستاورد بسیار بزرگی است و امید می‌رود در آینده تجارت با این کشور در سایر بخش‌ها هم گسترش یابد.

همچنین به طور کلی گسترش دیپلماسی گاز و انعقاد قراردادهای واردات، سوآپ و ترانزیت گاز می‌تواند تضمین‌کننده منافع سیاسی و اقتصادی کشور در بلند مدت باشد. به طور خلاصه مهمترین مزیت سوآپ را می‌توان اثبات امنیت و توانایی کشور در انتقال انرژی دو کشور مختلف دانست. این مزیت در ارتباط با رابطه کشورهای ایران و آذربایجان که در ماه‌های گذشته دچار اختلافات سیاسی شده بودند اهمیت بیشتری میابد.

لازم به تأکید است گاز تحویلی ایران به آذربایجان در منطقه کوچک و استراتژیک نخجوان قرار دارد. رابطه گازی ایران و نخجوان از انعقاد قرارداد سوآپ ۲۰ ساله در سال ۲۰۰۴ شروع شد. قراردادی که طی آن ایران ملزم به تأمین گاز نخجوان و از طرفی آذربایجان ملزم به تأمین گاز منطقه آستارای ایران شد. با این وجود طی سال‌های اخیر کشور ترکیه با سرعت بخشیدن به خط لوله هشتاد کیلومتری ایغیدیر به نخجوان به فکر جایگزینی گاز خود با گاز ایران افتاده است. هرچند هنوز دقیقاً مشخص نیست که رابطه این خط لوله با قرارداد جدید ایران چگونه است ولی بدون شک قرارداد سوآپ می‌تواند جای پای ایران را در این منطقه محکم کند.

آخرین مزیت این قرارداد رفع مشکل کسری گاز و افت فشار در استان‌های شمالی ایران از طریق حق انتقال است که در سال‌های گذشته موجب قطعی گاز زودهنگام صنایع و ایجاد مشکل در مصارف خانگی شده است. در همین رابطه مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران اظهار کرد: این قرارداد علاوه بر اهمیت اقتصادی بر پایداری شبکه گازی در شمال و شمال شرق ایران کمک می‌کند.

باید دید آیا شیوه سوآپ به اینگونه است که گازی که در زمستان و در پیک بار تحویل گرفته می‌شود در زمان کاهش بار تحویل داده می‌شود یا حق انتقال ایران از این قرارداد درصد مشخصی دارد.

در پایان لازم به ذکر است طی سال‌های اخیر هم قراردادهای کوتاه‌مدتی به منظور سوآپ گاز ترکمنستان و آذربایجان بسته شد، ولی برتری این قرارداد نسبت به گذشته اولاً بلندمدت بودن آن و ثانیاً بسته شدن آن در عالی‌ترین سطح میان کشورها است.

4 بعد استراتژیک در قرارداد سوآپ گازی ایران با آذربایجان و ترکمنستان/‌ بن‌بست دیپلماسی انرژی چگونه شکست

انعقاد قرارداد سوآپ گازی ایران با ترکمنستان و آذربایجان از 3 بعد اقتصادی، سیاسی و ترانزینی برای ایران حائز اهمیت است و فواید گوناگونی دارد؛ همچنین نشان می‌دهد سیاست دولت سیزدهم در گسترش تعاملات با همسایگان موثر واقع شده است.

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، شب گذشته قرارداد سوآپ گازی سه‌جانبه بین ترکمنستان، ایران و آذربایجان منعقد شد، طبق این قرارداد قرار است سالانه ۱.۵ تا ۲ میلیارد متر مکعب گاز از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از خاک جمهوری اسلامی ایران انتقال یابد.

بر اساس این توافق که در حاشیه اجلاس سران کشورهای همکاری اقتصادی (اکو) در ترکمنستان توسط وزرای نفت ایران و جمهوری آذربایجان به امضا رسید، ترکمنستان روزانه ۵ تا ۶ میلیون مترمکعب گاز به جمهوری آذربایجان می‌فروشد.

این گاز از مسیر ایران به جمهوری آذربایجان ترانزیت (سوآپ) خواهد شد و ایران گاز مصرفی موردنیاز خود در ۵ استان کشور را به عنوان حق انتقال این گاز برداشت خواهد کرد. این قرارداد از اول دی‌ماه امسال بدون سقف زمانی اجرا می‌شود.

*جزئیات قرارداد سوآپ گازی ایران، ترکمنستان و آذربایجان

جواد اوجی وزیر نفت درباره جزئیات این قرارداد توضیح می‌دهد: «طبق این قرارداد سه‌جانبه، ایران سالانه نزدیک به 1.5 تا 2 میلیارد متر مکعب گاز را از ترکمنستان در منطقه سرخس دریافت می‌کند و از منطقه آستارا به آذربایجان تحویل می‌دهد».

وی همچنین اظهار داشت: «از دی‌ماه 1395 تعاملات گازی ایران با ترکمنستان قطع شده بود ولی با انعقاد این قرارداد گام رو به جلویی در مناسبات انرژی دو کشور برداشته شد».

اوجی درباره تاثیر انعقاد این قرارداد در پایداری شبکه گاز ایران عنوان کرد: «این قرارداد به تأمین سوخت زمستانی استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، گلستان و سمنان کمک می‌کند».

*قرارداد سوآپ گازی با ترکمنستان و آذربایجان چه فوایدی برای ایران دارد؟

انعقاد قرارداد سوآپ گازی بین ایران، ترکمنستان و آذربایجان مزایای متفاوتی را در جنبه اقتصادی و سیاسی برای کشور به همراه دارد که البته این مزایا تقریبا در همه قراردادهای گازی وجود دارد.

نخستین فایده این قرارداد برای کشور این است که ایران ضمن انتقال گاز از ترکمنستان به آذربایجان، بخشی از گاز مصرفی موردنیاز 5 استان شمالی کشور (خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، گلستان و سمنان) را به عنوان حق انتقال برداشت خواهد کرد که این موضوع به پایداری شبکه گاز ایران نیز کمک قرارداد سوآپ یا سواپ چیست؟ می‌کند.

علاوه بر مزایای اقتصادی، تمامی قراردادهای تجارت گاز از ابعاد سیاسی-امنیتی بالایی نیز برخوردار هستند که موجب هم‌سویی و وابستگی متقابل سیاسی کشورهای طرف قرارداد می‌شوند. این نکته درباره قرارداد سوآپ گازی بین ایران، ترکمنستان و آذربایجان نیز مطرح است.

البته این بدان معنا نیست که با انعقاد این قرارداد، مواضع سیاسی سه کشور همسو شده است بلکه هر چه وزن تعاملات گازی با کشورهای مختلف افزایش یابد، طبیعتا همسویی سیاسی آنها نیز در مسائل منطقه‌ای بیشتر می‌شود. فعلا وزارت نفت گام اول را در سه ماهه اول کار خود محکم برداشته قرارداد سوآپ یا سواپ چیست؟ است.

* احیای تعاملات گازی با ترکمنستان در دولت سیزدهم بعد از 5 سال توقف

اما فارغ از مزایای اقتصادی و سیاسی قرارداد سوآپ که تاکنون به آن اشاره شده است، این قرارداد از دو جنبه کلان‌تر نیز حامل پیام‌های مهمی است.

در دولت یازدهم و دوازدهم در سایه بی‌تدبیری وزارت نفت وقت، تعاملات گازی ایران با کشور ترکمنستان از دی ماه سال 95 متوقف شد. به طور خلاصه ماجرا از این قرار بود که با اعمال تحریم‌های نفتی و محدودیت ایران در انجام تراکنش‌های بانکی، در دولت دهم و در زمان مدیرعاملی جواد اوجی در شرکت ملی گاز ایران، برای تداوم واردات گاز ارزان ترکمنستان و تسویه مالی با آنها، با طرف ترکمن توافق شد که شیوه تسویه به صورت «تهاتر گاز با کالا» باشد. بدین صورت علاوه بر تداوم واردات گاز، کالاهای ایرانی نیز به ترکمنستان صادر می‌شدند.

با روی کار آمدن دولت یازدهم، بیژن زنگنه سازوکار تسویه تهاتر گاز با کالا را متوقف کرد و در اقدامی عجیب متعهد به پرداخت ارزی و جریمه دیرکرد به ترکمنستان شد. بدین صورت به دلیل عدم گشایش در تعاملات ارزی، بدهی ایران به ترکمنستان تا دی‌ماه 95 به مرز 2 میلیارد دلار رسید.

انباشت بدهی ترکمن‌ها موجب گلایه و اعتراض آنها به دولت یازدهم شد ولی بیژن زنگنه وزیر نفت وقت به جای حل این مناقشه گازی، با کری‌خوانی‌های غیرمنطقی عنوان می‌کرد که اصلا ایران نیازی به گاز ترکمنستان ندارد، بی‌تدبیری بیژن زنگنه موجب شد که با شکایت ترکمن‌ها از ایران در دادگاه‌های بین‌المللی، محکومیت 2 میلیارد دلاری به کشور تحمیل شود و روابط گازی دو کشور از سال 95 متوقف شود.

با روی کار آمدن دولت سیزدهم، رویکرد ایران بر گسترش تعاملات اقتصادی با همسایگان متمرکز شدو بدین صورت جلسات مختلفی بین مسئولان و مقامات ایران و ترکمنستان برگزار شد تا در نهایت روابط تجاری دو کشور احیا شود. انعقاد قرارداد سوآپ گازی ایران با ترکمنستان نشان می‌دهد که روابط اقتصادی ایران و ترکمنستان در مسیر بهبود قرار گرفته است و بعد از گذشت بیش از 5 سال دوباره تجارت گازی بین دو کشور برقرار شده است.

در حال حاضر موضوع از سرگیری واردات گاز از ترکمنستان به ایران یکی از محورهای دیگر تعاملات گازی در مذاکرات طرفین است که به نظر می‌رسد در صورت تداوم روند فعلی این قرارداد نیز احیا شود.

* قرارداد سوآپ گازی ایران، دریچه‌ای ایجابی برای همکارى با محور لاجورد

اما از جنبه استراتژیک یک پیام مهم دیگر نیز در دل انعقاد قرارداد سوآپ گازی نهفته است که اتفاقا این موضوع از جنبه ترانزیتی نیز برای ایران اهمیت بالایی دارد.

در حال حاضر سه کشور، افغانستان، ترکمنستان و آذربایجان در حال پیشبرد طرح ترانزیتی با عنوان «محور لاجورد» هستند (تصویر 1). در این طرح ترانزیتی عملا ایران دور زده می‌شود و افغانستان را به اروپا وصل می‌کند.

انعقاد قرارداد سوآپ گازی از سرخس به آستارا حامل یک پیام مهم برای کشورهای فعال در محور لاجورد است که می‌توان از دریچه‌ای ایجابی نیز به همکاری با ایران برای اتصال به اروپا اقدام کرد.

تصویر 1- محور لاجورد

مجید شاکری اقتصاددان درباره مزایای استراتژیک این قرارداد سوآپ گازی می‌گوید: «انصافا منطق قرارداد سواپ گاز از ترکمنستان به آذربایجان خیلی دقیق تنظیم شده است. موضوع صرفا تامین یا عدم تامین گاز پنج استان شمالی ایران نیست بلکه ایران دریچه‌ای ایجابی برای همکارى با محور لاجورد پیدا کرده، چیزی که تا همین دو ماه قبل خیلی بعید به نظر می‌رسید».

وی همچنین ادامه داد: «اینکه چگونه می‌توان رقابت و همکاری را کنار هم تعریف کرد یک مرحله مهم است که این قرارداد یک گام بسیار بلند به سوی این درک است. شاید این اولین بار است که ایران وارد یک همکارى کریدوری به معنای جدید آن می‌شود. آینده چه خواهد شد؟ نمی‌دانم. اما این خبر واقعا امیدوارکننده است».

*دومین بن‌بست دیپلماسی انرژی نیز در دولت سیزدهم شکسته شد

هم‌اکنون کمتر از 4 ماه از روی کار آمدن دولت سیزدهم می‌گذرد و در این مدت کوتاه دو رخداد مهم در حوزه نفت و گاز برای کشور اتفاق افتاده است که در دولت گذشته از آنها به عنوان بن‌بست در روابط اقتصادی ایران یاد می‌شد.

نخستین اقدام مهم وزارت نفت در دولت سیزدهم افزایش صادرات نفت و میعانات گازی ایران از کمتر از 300 هزار بشکه در روز به بیش از یک میلیون در روز بوده است.

روز گذشته نیز دومین بن‌بست انرژی در تعاملات گازی ایران با ترکمنستان شکسته شد و بعد از 5 سال تجارت گازی دو کشور احیا شد، موضوعی که نشان می‌دهد در صورت داشتن دیپلماسی فعال منطقه‌ای و گسترش تعاملات با کشورهای مختلف می‌توان در سایه تحریم‌های آمریکا نیز به توسعه تجارت ایران با سایر کشورها پرداخت.

بدین ترتیب انعقاد قرارداد سوآپ گاز از 4 بعد اقتصادی (تامین گاز استان‌های شمالی)، سیاسی (همسویی سیاسی سه کشور)، «بن‌بست‌شکنی در تعاملات اقتصادی با ترکمنستان» و «همگرایی ایجابی با محور ترانزیتی لاجورد» برای ایران حائز اهمیت است.

قرارداد مالی چیست - معرفی انواع قرارداد مالی

کلمه قرارداد مالی برای همه ما آشنا است. بالاخره در طی زندگی روزانه اتفاق افتاده که سروکارمان با مسائلی از قبیل خرید و فروش، رهن و اجاره و یا خیلی چیزهای دیگر، بوده است. البته در اینجا ما قصد داریم شما را با انواع قراردادهای مالی در بازارهای جهانی آشنا کنیم.

شاید در اکثر مواقع خیلی ساده بدون توجه به اینکه قرارداد مالی چیست، از کنار این واژه عبور کرده ایم. به همین علت، ما تصمیم گرفتیم تا در این مقاله شما را با این واژه پرکاربرد، آشنا کنیم.

نکاتی که در این مقاله می خواهیم با شما به اشتراک بگذاریم، به شرح زیر است.

قرارداد مالی چیست، آشنایی با انواع قراردادهای مالی، قرارداد کاهش ریسک (Hedging)، قرارداد اختیارات (Options)، قراردادهای آتی (Future)، قرارداد سواپ (قرارداد سوآپ یا سواپ چیست؟ Swap)، قرارداد خدمات مالی و نتیجه گیری.

قرارداد مالی چیست؟

قرارداد مالی، تعهدنامه ای در غالب یک نوشته کتبی است که حداقل بین دو گروه مختلف بسته می شود. در این قرارداد، طرفین به یکدیگر اختیارات خرید، فروش، بازخرید و قرض دادن را می دهند.

همان طور که می دانید در این گونه تعهدنامه های رسمی، اگر هر یک از طرفین به عهد خود وفادار نباشد و یا آن را اجرا نکند، ملزم به پرداخت خسارت طرف دیگر خواهد بود. حال که با معنی قرارداد مالی آشنا شدید، وقت آن رسیده که با انواع قراردادهای مالی نیز، آشنا شوید.

آشنایی با انواع قراردادهای مالی

بر اساس وبسایت Investopedia، سه نوع قرارداد پایه وجود دارد. این قراردادها شامل: آپشن ها، سواپ ها و قراردادهای آتی می شوند. هرکدام از این سه نوع، با یکدیگر تفاوت دارند. مثلا در قراردادهای آپشن، حق خرید و فروش و نه تعهد رسمی، به یکدیگر داده می شود.

در قرارداد سواپ طرفین به همدیگر توافقی برای معاوضه جریان نقدی در آینده می دهند. قرارداد آتی هم قراردادی است که فروشنده تعهد می دهد در سررسید معینی، مقدار مشخصی از کالای تعیین شده را به قیمت مشخصی بفروشد. همانطور که اشاره کردیم، سه نوع قرارداد پایه وجود دارد ولی ما در اینجا قصد داریم شما را با تعدادی دیگر از قراردادها نیز، آشنا کنیم.

قرارداد کاهش ریسک (Hedging)

اجازه دهید ابتدا به معنی کلمه هجینگ بپردازیم. هجینگ در حقیقت یک نوع سرمایه گذاری به قصد کاهش ریسک در زمانهایی است که دارایی خریداری شده، بر خلاف جهت پیش بینی ما حرکت میکند. به زبانی دیگر، هجینگ یک نوع استراتژی کاهش ریسک دارایی است. در حقیقت شما با هجینگ کردن، دارایی خودتان را بیمه می کنید.

به عنوان مثال اگر منزل شما کنار دریا می باشد، شما با بیمه کردن، خانه خود را از گزند سیل و دیگر آسیب های طبیعی، محفوظ کرده اید. در بازارهای مالی هم، زمانیکه شما یک دارایی را می خرید، از ترس اینکه مبادا این دارایی خلاف جهت مورد انتظار شما حرکت کند، آن را هج می کنید.

روشی که شما از از آن طریق ریسکتان را کاهش می دهید به این شکل است که همزمان در یک دارایی مستعد افزایش دیگر، سرمایه گذاری می کند. حال چنانچه دارایی قبلی، به شما خسارت وارد کند، میتوانید با سود سرمایه گذاری دوم، خسارتهای وارد شده را جبران کنید.

قرارداد اختیارات (Options)

قرارداد اختیارات یا آپشن، معامله توافقی بین دو طرف، برای تسهیل یک معامله بالقوه روی یک اوراق بهادار اساسی با قیمت از پیش تعیین شده است. این نوع قرارداد به خریدار اختیار، و نه تعهد خرید و فروش یک دارایی معین را در یک قیمت مشخص شده تا یک زمان از پیش تعیین شده، می دهد.

قرارداد آپشن یا اختیار، مثل قراردادهای آتی که طرفین ملزم به اجرای آن می باشند، نیست. ضمنا این قرارداد، یک تاریخ انقضا دارد که نگهدارنده آن، باید تا آن تاریخ، از اختیارات خود استفاده کند.

قراردادهای آتی (Future)

قرارداد آتی یا فیوچرز، قراردادی است که در آن فروشنده تعهد می دهد مقدار معینی کالای از قبل مشخص شده را در سررسید مشخص و به قیمت از پیش توافق شده، تحویل دهد. خریدار هم، تعهد می دهد کالای مشخص شده را با همان مشخصات، خریداری نماید.

در حقیقت با بستن این قرارداد، هیچ کدام از طرفین، نه چیزی را تحویل می دهند و نه تحویل می گیرند و قرار است هر دو در زمان مشخصی، به تعهدات خود عمل نمایند. ضمنا طرفین قرارداد، فارغ از قیمت موجود آن کالا این تعهد را تا پیش از تاریخ انقضا باید انجام دهند.

این دارایی های اساسی، شامل کالاهای فیزیکی یا سایر ابزارهای مالی می شود.

قرارداد سواپ (Swap)

سوآپ یک قرارداد مشتقه است که از طریق آن طرفین، جریان های نقدی یا بدهی های دو ابزار مالی متفاوت را مبادله می کنند. بیشتر قراردادهای سوآپ، شامل یک سری جریان های نقدی بر اساس مبالغ فرضی مثل وام یا اواق قرضه می باشد. در حقیقت در این نوع قرارداد، طرفین تعهد می دهند دو ابزار مالی یا سودهای حاصل از آنها را، با کیفیت و مقدار از قبل تعیین شده، مبادله نمایند.

قرارداد خدمات مالی

این قرارداد بین شما و یک کارشناس آگاه در مسائل مالی بسته می شود. این نوع قرارداد، مشخص کننده روابط تجاری شما است و به طرفین درباره نرخهای خدمات و دیگر موضوعات، کمک می کند. این نوع قرارداد معمولا به روش های زیر، صورت می گیرد:

• یک مشاور مالی سرمایه شما را مدیریت می کند.
• شما به عنوان یک مشاور مالی برای مدیریت سرمایه دیگر افراد، استخدام می شوید.

نامهای دیگر قرارداد خدمات مالی، توافق نامه خدمات مالی یا قرارداد خدمات مدیریت سرمایه گذاری می باشد.

نتیجه گیری

به جز قرارداد خدمات مالی، مابقی انواع قراردادهایی که ذکر کردیم، زیر مجموعه اوراق مشتقه بودند. در حقیقت هدف از ایجاد این اوراق، کاهش ریسکهای سرمایه گذاری می باشد. امیدواریم با توضیح اینکه قرارداد چیست و انواع آن کدامند، توانسته باشیم به شما عزیزان کمک ناچیزی کرده باشیم.

منافع قرارداد سه‌جانبه سوآپ گاز برای ایران چه خواهد بود؟

روز گذشته قرارداد سه‌جانبه سوآپ گاز از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از خاک جمهوری اسلامی ایران امضا شد، این قرارداد منافعی را برای ایران به دنبال دارد و به گفته مدیرعامل سابق شرکت گاز از نظر دیپلماسی انرژی بسیار ارزشمند است.

به گزارش ایسنا، از دی‌ماه ۱۳۹۵ واردات گاز از ترکمنستان قطع شده بود اما بر اساس این قرارداد قرار است سالانه ۱.۵ تا ۲ میلیارد مترمکعب گاز از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از خاک جمهوری اسلامی ایران انتقال یابد و آنطور که جواد اوجی - وزیر نفت اعلام کرده این قرارداد از اول فصل زمستان عملیاتی می شود.

به گفته وی از حدود دو ماه پیش مذاکره با ترکمنستان و آذربایجان در بحث تجارت گاز آغاز شد که در این سفر منجر به امضای این قرارداد شد. در این قرارداد ما تقریباً سالانه نزدیک به ۱.۵ تا ۲ میلیارد مترمکعب گاز را از طرف ترکمنستان و منطقه سرخس دریافت خواهیم کرد و از آستارا تحویل آذربایجان می‌دهیم. این قرارداد در حقیقت مناسبات انرژی خوبی است که خوشبخانه امروز این گام برداشته شد و قرارداد بین ایران، ترکمنستان و آذربایجان به امضا رسید.

وزیر نفت سهم ایران از تجارت گاز در منطقه را کمتر از ۲ درصد عنوان کرد و گفت: این قرارداد به تأمین سوخت زمستانی استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، گلستان و سمنان کمک می‌کند.

اوجی در خصوص بحث تسویه بدهی ایران به ترکمنستان در خصوص قرارداد گازی تصریح کرد: خوشبختانه با راهکارهای خوب وزارت نفت و شرکت ملی گاز ایران، به‌زودی نخستین قسط پرداخت ما بابت تسویه بدهی به طرف ترکمنستانی پرداخت می‌شود.

یک برگ برنده برای ایران

حمید رضا عراقی - مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران نیز درباره مزایای امضای این قرارداد به ایسنا گفت: آنچیزی که اهمیت دارد این است که اگر ما بتوانیم با همسایگانمان در قرارداد سوآپ یا سواپ چیست؟ خصوص واردات، صادرات، سوآپ، اقداماتی را انجام دهیم از نظر سیاست های گازی، اقتصادی و یا همسایگی مناسب است.

به گفته وی این قرارداد نیز فرصت خوبی است چراکه ایران شرایطی دارد که با ترکمنستان، آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و عراق رابط خط لوله دارد و امیدواریم در آینده نیز با افغانستان، پاکستان، کویت و دیگران نیز داشته باشد، درهر صورت این کار مثبت است.

مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران با بیان اینکه امضای این قراردار منافع زیادی را برای کشور به دنبال دارد، گفت: از جزئیات قرارداد مطلع نیستم اما به هرحال حق ترانزیتی است که ایران می تواند دریافت کند، بالانس گاز را نیز می تواند از ترکمنستان دریافت و به آذربایجان تحویل دهد که این مساله منافعی را برای ما به دنبال خواهد داشت.

عراقی با بیان اینکه اهمیت منافع اقتصادی این قرارداد کمتر مورد توجه است، گفت: اینکه ایران بتواند رابط بین سه کشور باشد ارزش بالایی دارد، هرچند منابع مالی نیز به دنبال خواهد داشت اما حجم مبالغ بالا نیست بلکه اهمیت ایجاد رابطه برای ایران بیش از هرچیزی مورد توجه است.

وی با بیان اینکه با توجه به اینکه با آذربایجان قراردادی نداریم این ارتباط بین ترکمنستان و آذربایجان است و ما مانند یک پل هستیم که بتوانیم حق ترانزیت بگیریم و این پل را برقرار کنیم اما در حال حاضر به ترکیه و عراق به میزان کافی صادرات گاز داریم ولی در ارتباط با ترکمنستان و پاکستان می تواند آینده خوبی را برای ایران رقم بزند.

مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران اظهار کرد: اگر ایران با ترکمنستان و پاکستان بتواند این رابطه را برقرار کند از نظر دیپلماسی انرژی بسیار ارزشمند است و منافع زیادی را برای کشور به دنبال دارد.

قرارداد سه‌جانبه سوآپ گاز چگونه موقعیت ایران را در منطقه ارتقا می‌دهد؟

یک کارشناس مسائل بین الملل می گوید: منافع این اقدام برای هر سه کشور است و ما به طور طبیعی حق ترانزیت هم دریافت می کنیم که رقم آن البته هنوز اعلام نشده و مشخص نیست. لذا اقدامات انجام شده در مجموع اقدامی مثبت و خوب و مفید برای تقویت سیاسی روابط بین ایران و اذربایجان و ترکمنستان است. این قرارداد همچنین نشان دهنده اراده هر سه کشور است برای اینکه بتوانند شرکای اقتصادی خوبی برای هم باشند.

مهسا مژدهی: قرار است گاز ترکمنستان از این پس از راه ایران به آذربایجان منتقل شود. در قرارداد سواپ گازی بین سه کشور مشخص شده که همکاری های انرژی بین سه کشور گسترش چشم گیری پیدا می کند. در این میان برخی از روابط سیاسی با این دو کشور که پیش از این کم رنگ بوده و یا حتی تنش هایی داشته، بر اثر همکاری های اقتصادی می تواند گسترش پیدا کند. این قرارداد طرفداران و مخالفان زیادی دارد اما نخستین اقدام دیپلماتیک دولت رییسی است که به سرانجام رسیده است.

در خبرآنلاین با محسن پاک آیین کارشناس مسایل بین الملل به گفتگو نشسته ایم:

قرارداد سوآپ نخستین دستاورد دیپلماتیک دولت سیزدهم است که به تازگی بسته شده. اهمیت چنین قراردادی برای ایران در چیست؟

قراردادی که امضا شد در واقع اینگونه اجرا می شود که سالیانه بین یک و نیم تا دو میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان به اذربایجان از مسیر ایران منتقل شده یا به اصطلاح سوآپ می شود. ما گازمان را در مرز ترکمنستان دریافت می کنیم و بعد در استارا از مسیر خط لوله ای که به باکو می رود آن را به اذربایجان تحویل میدهیم. به این شکل روزانه دو میلیون متر مکعب گاز تحویل داده می شود.

اثار مثبت این شکل از همکاری کم نیست و چند بعد دارد. در بعد سیاسی نشان دهنده اراده سیاسی ایران است برای تقویت روابط با کشورهای همسایه و ترمیم روابط با برخی قرارداد سوآپ یا سواپ چیست؟ قرارداد سوآپ یا سواپ چیست؟ از کشورهایی که با آنها اختلاف نظر داشته ایم و ما مدتها بر سر انتقال گاز از ترکمنستان به ایران اختلاف نظر داشتیم. این کشور معمولا در مقاطعی قیمت گاز را افزایش می داد. به خصوص در زمستان در مناطق شمال و شمال شرقی کشور به ویژه مثلا خراسان شمالی و جنوبی و رضوی با مشکل گاز مواجه بودیم. یکی از اثار مثبت این ماجرا این است که گاز را تحویل گرفته و می توانیم در این مناطق تزریق کنیم و در مناطقی مانند استارا که گاز بیشتر است، می توانیم گاز را به اذربایجان بدهیم. لذا این مشکلی که ممکن است در شمال شرق برای ما پیش بیاید حذف می شود.

از طرف دیگر ما سالیان سال است که گاز اذربایجان را از نخجوان سواپ میکنیم. این مرحله همکاری ما را افزایش می دهد. قبلا یک میلیارد مترمکعب را در سال از گاز اذربایجان را به نخجوان می فرستادیم و الان هم دو میلیارد از گاز ترکمنستان را می فرستیم به نخجوان. لذا همکاری های کلی ما با باکو هم میزانش افزایش پیدا می کند.

منافع این اقدام برای هر سه کشور است و ما به طور طبیعی حق ترانزیت هم دریافت می کنیم که رقم آن البته هنوز اعلام نشده و مشخص نیست. لذا اقدامات انجام شده در مجموع اقدامی مثبت و خوب و مفید برای تقویت سیاسی روابط بین ایران و اذربایجان و ترکمنستان است. این قرارداد همچنین نشاندهنده اراده هر سه کشور است برای اینکه بتوانند شرکای اقتصادی خوبی برای هم باشند.

آیا این اتفاق به تهران کمک می کند که روابط سیاسی خود را با کشورهای آذربایجان و ترکمنستان کمک کند؟

وقتی همچین قراردادی اجرا می شود و وزرای دو کشور قرارداد را امضا می کنند به این معناست که اراده سیاسی هر سه کشور بر تقویت روابط استوار است. اگر به سابقه روابط نگاه کنیم که در مقاطعی روابط با ترکمنستان به دلیل بحث انرژی و گاز و مسائل ترانزیتی به مشکل بر می خورده و در هفته های اخیر هم برخی ازسو تفاهم ها و اختلاف نظرها با اذربایجان اتفاق افتاده بود که حتی به درگیری لفظی مقامات کشورها کشید. در این مقطع وقتی سه کشور گفتگو می کنند و به توافق می رسند به این معناست که به دنبال تقویت روابط و مراقبت از آن است. ارتباطات را هم می خواهند تقویت کنند که نشاندهنده این است که کشورها به دنبال تامین منافع اقتصادی خود هم هستند. بنابراین می توانیم بگوییم که سواپ گازی و قراردادی که امضایش منافع هر سه را تامین خواهد کرد.

یک بحثی که در مورد قرارداد سوآپ یا سواپ چیست؟ این اتفاق مطرح شده، کم شدن فشار تحریم بر روی ایران با توافقاتی از این دست است. یعنی هر چقدر اقتصاد ایران به کشورهای منطقه گره بخورد دست تحریم کنندگان بسته تر خواهد بود. چنین موضوعی چقدر در این قرارداد موثر است؟

به هر میزان که ارتباطات اقتصادی ما با همسایگان تقویت شودُ به طور طبیعی آثار تحریم ها مرتفع می شود. البته ما باید بسیار مراقب باشیم که دچار افراط و تفریط نشویم. این اقدام بسیار خوبی بوده که بین سه کشور اتفاق افتاده و قطعا در مسیر مدیریت تحریم ها بوده. اما اینطور نیست که با این قرارداد تحریم ها لغو شده یا بی اثر شود. این کار مثبتی بوده و به هر میزانی که همکاری های اقتصادی ما بیشتر شود، به طور طبیعی آثار کارآمدی تحریم کاهش می یابد و ما فضاهای بیشتری را برای مدیریت تحریم و عبور از این مساله پیدا می کنیم.

آیا سواپ کمک می کند که ایران تبدیل به قطب انرژی در منطقه شود؟

این یک قرارداد است که برای ایران بسیار مفید است. اینکه بگوییم که قطب انرژی منطقه می شود یا نه، بهتر است اینگونه به موضوع نگاه نکنیم. ایران یکی از قطب های انرژی بوده. به خاطر وجود ذخایر نفت و گاز در دریای عمان قطب بوده. این قراردادی هم که امضا شد به طور طبیعی نقش ایران در حوزه انرژی را در منطقه تقویت می کند. اما اینکه به خاطر قرارداد سواپ تبدیل به قطب انرژی شود اینطور نیست. حضور ما در حوزه انرژی در شمال کشور با این اتفاق افزایش پیدا می کند. قبلا این مساله فقط در جنوب و حوزه خلیج فارس بوده اما با سواپ گازی در حوزه شمال هم دارای نفوذ می شویم.